Umarzanie zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin

W związku z informacją Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli P/17/088 "Umarzanie zaległości podatkowych przez organy wykonawcze gmin", z której wynika, że NIK negatywnie oceniła sposób prowadzenia przez gminne organy podatkowe postępowań w sprawie umorzenia zaległości podatkowych Minister Finansów skierował do Prezesów Regionalnych Izb Obrachunkowych pismo (nr PS2.8401.1.2019 z 10 kwietnia 2019 r.), w którym czytamy:

"(...) Na wstępie podkreślić należy, że chociaż decyzje w sprawie umorzenia zaległości podatkowych są decyzjami uznaniowymi, nie może to oznaczać dowolności w ich podejmowaniu.

Zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1530, z późn. zm.) do umarzania należności z tytułu podatków i opłat stanowiących dochody jednostek samorządu terytorialnego mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2018 r. poz. 800, z późn. zm.)

Z powyższego wynika, że postępowania te zawsze muszą być prowadzone zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, dotyczącymi zasad umorzenia zaległości podatkowych, jak i ogólnych zasad dotyczących postępowania podatkowego.

Możliwość umorzenia zaległości podatkowych przez organ podatkowy regulują przepisy art. 67a § 1 pkt 3 oraz - w przypadku podatnika prowadzącego działalność gospodarczą - art. 67b Ordynacji podatkowej. Organ podatkowy, na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną. Podatnikom prowadzącym działalność gospodarczą organ podatkowy może udzielać ww. ulgi, gdy nie stanowi ona pomocy publicznej, stanowi pomoc de minimis - w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis oraz stanowi pomoc publiczną na cele wskazane w art. 67b.

Organ podatkowy prowadzący postępowanie w sprawie rozpatrzenia wniosku o umorzenie zaległości podatkowych musi zbadać, czy wniosek podatnika dotyczy zaległości podatkowych oraz czy występuje przesłanka ważnego interesu podatnika lub interesu publicznego.

Zgodnie z art. 51 § 1 Ordynacji podatkowej zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności. Z art. 67a § 1 pkt 3 ww. ustawy wynika, że organ podatkowy może zastosować ulgę podatkową w postaci umorzenia tylko w stosunku do zaległości podatkowych. Jeśli więc na dzień złożenia wniosku nie upłynął termin zapłaty podatku organ podatkowy powinien odmówić wszczęcia postępowania podatkowego. Niemniej istotne jest, by decyzje nie dotyczyły kwot wyższych niż wskazane we wniosku.

Pojęcia ważnego interesu podatnika oraz interesu publicznego nie zostały zdefiniowane w Ordynacji podatkowej, ani w innym akcie prawnym, dlatego przy ich interpretacji powinno być brane pod uwagę orzecznictwo sądowe.

Brak wystąpienia ww. przesłanek powoduje, że instytucja umorzenia zaległości podatkowych nie może mieć zastosowania.

Poza wymogiem stosowania ustawowych przesłanek przyznawania ulg organy podatkowe zobowiązane są, jak już wyżej wskazano, do kierowania się zasadami postępowania podatkowego wynikającymi z przepisów Ordynacji podatkowej.

Przypomnieć w tym miejscu należy, że zgodnie z art. 122 Ordynacji podatkowej organy podatkowe w toku postępowania podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym. W tym celu organ podatkowy jest obowiązany zebrać i w sposób wyczerpujący rozpatrzyć cały materiał dowodowy (art. 187 § 1) a następnie ocenić na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona (art. 191). Z powyższych przepisów wynika nakaz rzetelnego dokumentowania prowadzonych postępowań. Ustalenia z rzetelnie przeprowadzonego postępowania dowodowego winny znaleźć swój wyraz w decyzji sporządzonej zgodnie z wymogami określonymi w art. 210 Ordynacji podatkowej. W szczególności wskazać należy, że zgodnie z art. 210 § 5 Ordynacji podatkowej w przypadku decyzji, na podstawie której przyznano ulgę w zapłacie podatku nie można odstąpić od jej uzasadnienia, nawet gdy uwzględnia ona w całości żądanie strony. Stosownie do art. 210 § 4 Ordynacji podatkowej uzasadnienie faktyczne decyzji zawiera w szczególności wskazanie faktów, które organ uznał za udowodnione, dowodów, którym dał wiarę, oraz przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności, uzasadnienie prawne zaś zawiera wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa.

Postępowania podatkowe powinny być prowadzone z uwzględnieniem przepisów dotyczących ustawowych terminów załatwiania spraw (art.139). O każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie, również w przypadku, gdy niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od organu, organ podatkowy obowiązany jest zawiadomić stronę, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy (art. 140). Bardzo istotne jest wywiązywanie się z obowiązków dotyczących zapewnienia jawności postępowania i zapewnienie stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania oraz umożliwienie im, przed wydaniem decyzji, wypowiedzenia się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań (art. 123 § 1 oraz art. 200 § 1).

Dodatkowo, w przypadku postępowań prowadzonych na wniosek podatników prowadzących działalność gospodarczą udzielanie ulg musi odbywać się z uwzględnieniem przepisów o pomocy publicznej.

Dotrzymanie ww. ustawowych standardów dotyczących przesłanek stosowania umorzenia zaległości podatkowych oraz prowadzenia postępowania podatkowego, a także przestrzeganie wymogów wynikających z przepisów o pomocy publicznej przyczyni się do wyeliminowania nieprawidłowości wykazanych przez kontrole NIK (...)".